Đã bao giờ bạn hâm mộ một người nổi tiếng, một ngôi sao nào đó đến mức biết họ thích ăn gì, biết bài hát yêu thích của họ là gì chưa? Nghe có vẻ rất giống đang mô tả một mối quan hệ bạn bè thân thiết, chỉ có điều: Họ không hề biết bạn là ai.
Mối quan hệ kỳ lạ này được gọi hẳn bằng một thuật ngữ riêng là “parasocial relationships”. Vậy chính xác parasocial relationships là gì? “Mối quan hệ" này ảnh hưởng đến cuộc sống của bạn ra sao? Hãy cùng Coolmate đào sâu về thuật ngữ này ngay trong bài viết dưới đây.
1. Parasocial relationships là gì?
“Parasocial relationships” được mô tả là một mối quan hệ một chiều, trong đó người A dành rất nhiều năng lượng, thời gian và tình cảm cho người B, nhưng người B không hề biết đến sự tồn tại của người A.
Ví dụ, một đứa bé nghĩ mình là bạn của một nhân vật hoạt hình hư cấu do thường xuyên xem phim hoạt hình về nhân vật đó. Hay một fan hâm mộ cảm thấy có sự gắn kết với thần tượng vì họ dành rất nhiều thời gian để tìm hiểu theo dõi đời sống, tình cảm và sự nghiệp của thần tượng đó.
Parasocial relationships là gì?
Khái niệm “Parasocial relationships” vốn là thuật ngữ được Donald Horton và Richard Wohl sáng tạo ra từ năm 1956. Cụ thể, 2 nhà khoa học này đã tiến hành một nghiên cứu về sự tương tác của các nhân vật có tầm ảnh hưởng với khán giả, và gọi sự tương tác này là Parasocial Interaction.
Thông qua nghiên cứu, họ nhận ra rằng khán giả và người xem truyền hình rất dễ hình thành một mối liên kết nào đó với người nổi tiếng (diễn viên, người dẫn chương trình,..), và xem họ như bạn bè thực sự của mình.
Trên thực tế, tương tác Parasocial Interaction đã xuất hiện trước cả khi có truyền hình, từ thời nhân loại phát minh ra sách. Và hình thức đầu tiên của loại tương tác này chính là giữa độc giả và tác giả sách. Tuy nhiên, phải đến kỷ nguyên truyền hình, mối quan hệ parasocial relationships mới gây được sự chú ý.
Khái niệm này bắt đầu phổ biến ở thời kỳ đầu khi truyền hình mới phát triển
Sau nghiên cứu của Horton và Wohl, các nhà tâm lý học thập niên 80 cũng bắt đầu để ý tới thuật ngữ này.
Hiện nay, parasocial relationships đã thay đổi rất nhiều so với năm 1956 hay 1980. Ngoài các ngôi sao truyền hình, mối quan hệ kiểu này còn hình thành giữa người hâm mộ với các influencers trên mạng xã hội, các streamer, các thần tượng âm nhạc, thậm chí là nhân vật truyện tranh hư cấu.
So với thời điểm mới manh nha xuất hiện, parasocial relationships ngày nay cũng mãnh liệt hơn rất nhiều nhờ vào sự phát triển của các hình thức giải trí trực tuyến.
Parasocial relationships thế kỷ 21 mãnh liệt hơn
Ví dụ điển hình nhất của parasocial relationships ở thế kỷ 21 chính là văn hoá thần tượng của các fan K-pop và trào lưu waifu của các otaku Nhật Bản. Waifu là cách gọi “vợ ảo" của các fan anime dành cho một nhân vật nữ mà họ yêu thích đến mức muốn lấy làm vợ.
Còn với các fan K-pop, mỗi khi thần tượng ai đó, họ sẵn sàng dành thời gian cày view, xem show, tương tác bài đăng của thần tượng trên mạng xã hội, chuẩn bị project cho những dịp đặc biệt của thần tượng.
Dù parasocial relationships của thế kỷ 21 đã mở rộng hơn rất nhiều so với thời kỳ đầu, nhưng bản chất của mối quan hệ này vẫn không hề thay đổi - đây vẫn là mối quan hệ một chiều.
Văn hoá hâm mộ thần tượng K-pop là ví dụ điển hình của parasocial relationships
2. Vì sao parasocial relationships xảy ra?
Parasocial relationships hình thành từ rất nhiều nguyên nhân khác nhau, có cả nguyên nhân chủ quan và khách quan. Dưới đây là 3 nguyên nhân đóng vai trò quan trọng nhất.
Học thuyết “Sự liên kết về mặt tình cảm"
Có không ít học thuyết giải thích lý do hình thành mối quan hệ kiểu parasocial. Trong đó, một nghiên cứu năm 2022 đã chứng minhh rằng các mối quan hệ kiểu này có thể là kết quả của sự liên kết về mặt tình cảm.
Cụ thể, con người được lập trình sẵn để phản ứng với bất kỳ hình thức giao tiếp giống-người nào, kể cả khi đối tượng hoàn toàn không có thật. Vì những phản ứng cảm xúc trong parasocial relationships rất chân thật, nên não bộ cũng tự động xác định rằng đối tượng là có thật, ngay cả khi đối tượng đó chỉ là nhân vật hư cấu, hoặc không có liên hệ vật lý nào với chủ thể.
Fan có sự liên kết tình cảm sau khi tiếp xúc lâu ngày với thần tượng
Bên cạnh đó, các mối quan hệ parasocial cũng đáp ứng được một số nhu cầu, mục tiêu của con người. Ví dụ như mối quan hệ gắn bó với người nổi tiếng có thể thoả mãn những ai đang mong muốn có muộn tình bạn thân thiết.
Tiếp xúc nhiều lần
Theo nghiên cứu của Horton và Wohl năm 1956, khi khán giả, độc giả, thính giả xem, tiếc xúc nhiều lần với nhân vật nổi tiếng, parasocial relationships có thể được hình thành. Đặc biệt, nếu người nổi tiếng đó còn có phong thái gần gũi, khán giả sẽ càng có cảm giác thân thuộc hơn.
Sự phát triển bùng nổ của mạng xã hội
Không giống như thời kỳ con người chỉ mới phát minh ra sách hay thời kỳ đầu của kỷ nguyên truyền hình, thời đại 4.0 đã khiến parasocial relationships trở nên phổ biến hơn bao giờ hết. Sự phát triển của các nền tảng mạng xã hội như Facebook, Instagram, Tiktok khiến mối quan hệ này “bớt” 1 chiều hơn.
Thần tượng chăm tương tác với fan qua mạng xã hội hơn
Ngày nay, người hâm mộ có thể kết bạn với thần tượng trên mạng xã hội, ấn nút theo dõi, thậm chí là tương tác với họ thường xuyên và “thật" hơn. Thần tượng thỉnh thoảng còn đáp lại fan bằng cách sáng tạo nội dung theo gợi ý của người hâm mộ, tổ chức livestream, trả lời câu hỏi, thậm chí là trả lời tin nhắn.
Mạng xã hội đã khiến sợi dây liên kết giữa người hâm mộ và thần tượng (vốn xa vời) trở nên gần gũi hơn bao giờ hết. Vì thế, parasocial relationships ở thế kỷ 21 mới phổ biến hơn và rộng rãi hơn.
3. Parasocial relationships xấu hay tốt?
Có nhiều ý kiến trái chiều xung quanh việc đánh giá parasocial tốt hay xấu. Ví dụ, có không ít bậc phụ huynh chỉ trích việc con dành quá nhiều thời gian hâm một thần tượng mà không chú tâm học hành hay xây dựng mối quan hệ xã hội thật.
Parasocial relationships có ảnh hưởng tích cực hơn tiêu cực
Tuy vậy, thực chất, parasocial relationships có ảnh hưởng tích cực nhiều hơn là tiêu cực. Con người vốn là một động vật “bầy đàn". Việc bạn cảm thấy gắn bó với một hình tượng yêu thích nào đó là chuyện hoàn toàn bình thường.
Kiểu quan hệ này có thể mang đến cho bạn những ích lợi mà bạn không nhận được từ các mối quan hệ khác trong cuộc sống như sự khuyến khích, truyền cảm hứng. Parasocial cũng tăng khả năng gắn kết, giảm bớt sự cô đơn và giúp xây dựng các kết nối xã hội mạnh mẽ hơn.
Với nhóm tuổi mới lớn (10 - 19) - nhóm tuổi bị ảnh hưởng mạnh mẽ nhất của văn hoá thần tượng, việc hâm mộ ai đó giúp các bạn hiểu bản thân mình và có hình mẫu để hướng tới.
Thần tượng còn góp phần định hình cá tính của thế hệ trẻ
Một số lợi ích khác của parasosocial relationship có thể kể đến như:
- Tạo cảm giác an toàn cho những người không nhút nhát, không giỏi giao tiếp xã hội.
- Tăng cường sự tự tin, giúp bạn thấy thoải mái khi tương tác với người khác.
- Góp phần hình thành cá tính và khả năng tự chủ.
Nói tóm lại, parasocial relationships là mối quan hệ vô hại và không gây nguy hiểm chjo bất cứ ai. Tuy nhiên, nếu mối quan hệ đó chiếm quá nhiều thời gian của bạn, hoặc bạn có hành động gây khó chịu cho thần tượng, đó có thể là dấu hiệu biến chất của parasocial relationships.
Trong văn hoá thần tượng K-pop thường có một số ít người hâm mộ gọi là “sasaeng fan" (fan cuồng). Những người hâm mộ này thường yêu thích thần tượng tới mức ám ảnh và làm mọi cách để thoả mãn ảo tưởng về thần tượng.
Sasaeng fan - ví dụ điển hình của parasocial relationships bị biến chất
Các sasaeng fan có thể “chầu trực" trước cửa nhà của thần tượng cả ngày lẫn đêm, bám theo họ ở khắp mọi nơi, thậm chí đánh cắp vật dụng riêng tư và có hành động đe doạ khi thần tượng có hành động không đúng như ý muốn của mình.
Sasaeng fan là một ví dụ điển hình của parasocial relationships đã biến chất thành một mối quan hệ không lành mạnh.
4. “Đu” thần tượng sao cho lành mạnh?
Sasaeng fan chỉ chiếm thiểu số trong văn hoá thần tượng K-pop. Không phải fan hâm mộ nào cũng trở thành sasaeng fan, và không phải cứ là fan thì sẽ có parasocial relationships với thần tượng.
Không phải fan nào cũng có parasocial relationships với thần tượng
Bạn có thể tận hưởng việc yêu thích một nghệ sĩ, diễn viên, nhân vật ảo nào đó. Tuy nhiên, để “đu idol" lành mạnh nhất, bạn không nên dành quá nhiều thời gian rảnh cho việc theo dõi thần tượng. Bạn có thể cày view, xem show, xem phim để ủng hộ họ. Nhưng bạn cũng nên học tập, làm việc, bước ra ngoài xây dựng các mối quan hệ thật thay vì vùi đầu trong phòng cả ngày dài chỉ để xem thần tượng qua màn hình.
Bên cạnh đó, bạn nên hiểu rằng thần tượng cũng là con người. Họ cũng có khuyết điểm và cuộc sống cá nhân mà bạn không có quyền can thiệp. Hiểu được điều này, bạn sẽ không quá thất vọng nếu thần tượng làm điều sai hoặc có hành động đi ngược với kỳ vọng của bạn (ví dụ như công khai tình cảm).
Lời kết
Với bạn, parasocial relationships là gì? Với nhiều người, mối quan hệ này chính là nguồn cảm hứng và động lực cho họ trong cuộc sống. Vì những người nổi tiếng có tầm ảnh hưởng sẽ có thể khuyến khích người hâm mộ phát triển bản thân.
Hãy ủng hộ thần tượng một cách lành mạnh
Tuy nhiên, bạn nên hiểu rằng, kiểu quan hệ này mãi mãi không thể thay thế cho các mối quan hệ và tương tác ngoài đời thực được. Vì thế, ngoài việc “đu idol" hết mình, đừng quên hoàn thiện bản thân và kết thêm nhiều bạn mới để đời sống tinh thần luôn phong phú.
Tiếp tục theo dõi Coolblog mỗi ngày để cập nhật nhanh chóng nhất các trend mới của giới trẻ nhé.
Coolmate - Nơi mua sắm đáng tin cậy dành cho nam giới
.jpg)
